رله برد یکی از تجهیزات پراستفاده و مهم در اتوماسیون صنعتی بوده و با توجه به قیمت کمتر، نصب راحت‌تر و …. جایگزین رله‌های ریلی شده است. مواردی در ساخت رله برد وجود دارد که وجود یا عدم وجود هریک علاوه بر تأثیر بر قیمت تمام‌شده، بر کیفیت و طول عمر محصول نیز اثرگذار است. برخی از این موارد به‌راحتی قابل‌تشخیص است و بعضی را چنانچه شما نپرسید، فروشنده یا تولیدکننده هم نخواهند گفت. تلاش کردیم که موارد به ترتیب اولویت نوشته شود. در ادامه این موارد را با هم بررسی خواهیم کرد:
پارامترهای اولیه در انتخاب رله برد
شما با اطلاع از ۴ پارامتر زیر و اعلام آن‌ها به فروشنده می‌توانید یک رله برد خریداری کنید:
- ولتاژ ورودی: ولتاژ هر رله برد وابسته به رله روی آن است. رله‌ها در ولتاژهای ۱۱۰،۴۸،۲۴،۱۲،۵ و ۲۲۰ ولت تولید می‌شوند. همچنین ولتاژ تحریک می‌تواند AC یا DC باشد. ولتاژ ورودی با نام‌های دیگری همچون ولتاژ تحریک رله برد یا ولتاژ تغذیه رله برد نیز نامیده می‌شود.
- جریان کنتاکت‌ها: هم‌اکنون رله‌ها در آمپراژهای ۲۰،۱۶،۱۰،۷،۶،۵ و ۲۵ آمپر تولید می‌شوند. دقت کنید که این آمپراژها برای بار اهمی است و برای بارهای سلفی یا خازنی (مثل موتور، شیر برقی، ترمز، روشنایی و ….) این آمپراژ تا حدود ۸۵% افت می‌کند. یعنی رله ۱۶آمپر فیندر برای بار سلفی حداکثر می‌تواند ۲.۵ آمپر جریان دهد و جریان کشی بیش از آن باعث ذوب شدن کنتاکت خواهد شد.
- تعداد کانال: رله بردها معمولاً در تعداد ۱۲،۸،۶،۴،۲ و ۱۶ کاناله تولید می‌شوند. منظور از تعداد کانال، تعداد رله‌های موجود روی برد است.
- رنج ولتاژ خروجی: به رله‌های معمول در بازار حداکثر می‌توانند تا ۳۰ ولت DC یا ۲۵۰ ولت AC به کنتاکت آن‌ها متصل نمود و از حداکثر جریان نامی کنتاکت ها، با اتصال بار استاندارد استفاده کرد. منتها این به این معنی نیست که شما نمی‌توانید ولتاژ ۴۸ولت DC یا ۳۸۰ ولت AC را به کنتاکت متصل کنید، شرکت‌های معتبر سازنده رله نظیر فیندر، جداول و نمودارهایی به همین منظور دارند و در صورت اتصال ولتاژهای بالاتر، جریان کمتری باید از کنتاکت کشیده شود تا رله آسیب نبیند. به‌عبارت‌دیگر حداکثر توان رله لحاظ گردد.
با توجه توضیحات فوق عملاً محدودیت زیادی برای ولتاژ اتصال به کنتاکت ها وجود ندارد، لذا در زمان خرید رله برد موارد ۱ و ۲ و ۳ باید تعیین و به فروشنده اعلام گردد.
نکاتی که شاید هر تولیدکننده یا فروشنده‌ای به شما نگوید!!
قابلیت جدا شدن رله‌ها
یکی از پارامترهایی که با توجه به نوع استفاده شما می‌تواند مهم باشد، نصب و مونتاژ رله‌ها توسط سوکت روی برد است. در صورت وجود سوکت، در زمان خرابی رله، بدون نیاز به باز کردن سیم‌ها، یا استفاده از تجهیزات خاص نظیر هویه، می‌توانید به‌سرعت رله را تعویض کنید.
قابلیت جدا شدن برد
این ویژگی بسیار مهمی است که برخی از تولیدکنندگان آن را نادیده گرفته و در طراحی لحاظ نمی‌کنند. جریان‌کشی غیر استاندارد، اشتباه در خط مونتاژ و مونتاژ اشتباه، سوختن هر یک از قطعات روی برد و …. همه این‌ها مواردی هستند که در صورت وقوع باید رله برد تعویض گردد و درصورتی‌که در طراحی و ساخت رله برد از ترمینال‌های جداشونده استفاده‌نشده باشد، شما مجبور به بازکردن تک‌تک سیم‌های ورودی و خروجی و تعویض برد هستید. حال اگر پروژه در خارج از محل سکونت شما نصب‌شده باشد، لازمست تا با صرف هزینه بالا و اعزام نیروی متخصص، تعویض صورت گیرد. ولی درصورتی‌که رله برد با استفاده از ترمینال‌های جداشونده ساخته‌شده باشد، اولاً برد بدون نیاز به بازکردن سیم‌ها و در کمتر از ۱ دقیقه قابل تعویض است و نکته دوم اینکه نیازی به اعزام نیروی متخصص نیست و هر شخصی با هر سطح دانش فنی می‌تواند برد را با مشابه آن به‌سرعت تعویض کند.
پ.ن: بعضی تولیدکنندگان، از ترمنیال جداشونده استفاده میکنن، ولی برعکس روی برد طراحی کردن، این نوع طراحی باعث میشه تا علاوه براینکه سیم‌ها بعد از نصب جلوی پیج ترمنیال را میگیرن، پیچ هم بخورن و علاوه بر کاهش زیبایی تابلو، خطر قطع شدن سیم‌ها به علت تحت‌فشار بودن اونا رو به همراه داشته باشه!
نشانگر LED
تمامی رله بردها دارای نشانگر LED هستند منتها برخی تولیدکنندگان جهت کسب سود بیشتر اقدام به سری کردن LED با بوبین رله می‌کنند (عکس چپ)، این نوع طراحی باعث می‌شود تا در صورت سوختن LED، رله نیز از کار بیفتد. با توجه به اینکه LEDهای بازار همگی چینی و کیفیت چندان بالایی ندارند، سوختن LED امری شایع است. طراحی بهینه، استفاده از یک مقاومت در سر راه LED است(شکل وسط). راه تشخیص آن نیز ساده است و کافی است بررسی کنید که آیا به تعداد رله‌ها، مقاومت روی برد الکترونیکی وجود دارد یا خیر. اما در این طراحی نیز امکان سوختن LED به علت جریان بازگشتی رله وجود دارد ( با درصد احتمال بسیار کمتر نسبت به حالت قبل)، راهکار حل این مشکل، استفاده از یک دیود محافظ LED است ( عکس راست)
توجه: این دیود، با دیود هرزگرد که در رله بردها قرار می‌گیرد، متفاوت است و متأسفانه راه تشخیص آن ساده نیست. البته استفاده از این مورد تنها باعث افزایش کیفیت برد می‌شود و مانند حالت اول حیاتی نیست.
پ.ن: در نوع دوم، نهایتاً LED می سوزه ولی همچنان برد کار میکنه. ولی خوب بهتره که این دیود هم باشه که اپراتور راحت بتونه وضعیت رله رو تشخیص بده. رله بردهای کوشا الکترونیک از نوع سوم هستند.
جنس برد الکترونیکی
هم‌اکنون در ایران از دو جنس برد فایبر و استخوانی برای تولید استفاده می‌شود. بردهای فایبر کیفیت بالاتر و منعطف‌تری دارند. خشکی بردهای استخوانی باعث می‌شود که درصورتی‌که به برد ضربه شدید وارد شود ( در حمل‌ونقل یا افتادن محصول در هنگام نصب) اتصالات مسی پشت برد قطع شود ولی در بردهای فایبر این اتفاق نمی‌افتد. همچنین ضخامت مس پشت برد استخوانی کمتر است. هزینه ساخت بردهای فایبر ۳ برابر بردهای استخوانیست. راه تشخیص: در برد استخوانی خطوط مسی پشت آن کاملاً مشخص است و دیده می‌شود.
نگه‌دارنده رله
رله بدون نگه‌دارنده نباید روی رله برد نصب گردد. نصب رله بدون نگه‌دارنده فلزی، دو مشکل اساسی ایجاد خواهد کرد. (۱) درصورتی‌که بار سلفی به کنتاکت وصل گردد، با هر جرقه روی کنتاکت، یک جرقه هم بین پایه رله و سوکت زده می‌شود و این باعث می‌شود که سوکت از بین رفته و آن کانال رله برد معیوب و غیر قابل‌استفاده گردد. (۲) در صورت استفاده در دستگاه‌هایی که لرزش دارند ( مانند ماشین تراش و CNC) رله از برد خارج می‌شود. حذف نگه‌دارنده به دلیل کاهش قیمت تمام‌شده رله برد انجام می‌گیرد.
دیود هرزگرد و پل دیود
در بسیاری از رله بردهای تولیدی در ایران، یک قطعه مشکلی رنگ ۴پایه در ورودی قرار دارد، این قطعه پل دیودی است که بعضاً به‌اشتباه به آن اپتوکوپلر می‌گویند. بردهایی که پل دیود در ورودی آن‌هاست، دو مزیت دارد (۱) پل دیود عمل حفاظت در برابر جریان بازگشتی را انجام می‌دهد (۲) می‌تواند رله برد را هم به‌صورت تحریک با صفر و هم به‌صورت تحریک با یک، سیم‌کشی کرد.
پ.ن: اگر رله بردی خریدید که پل دیود روی اون نبود، حتماً چک کنید که دیود هرزگرد داشته باشه.
جنس و مارک رله
مطمئناً رله مهمترین و اصلی‌ترین قطعه در یک رله برد است. توضیح بیشتری برای این قسمت نیاز نیست جز اینکه از انتهای سال ۹۷ اکثر رله‌های امرون موجود در بازار رله‌های چینی با برچسب مالزی هستند!!!!
حفاظت‌های جانبی
یکی از اتفاقاتی که شاید یک در میلیون اتفاق بیفتد، خرابی بوبین رله و آمپر کشیدن آنست. چنانچه رله برد در بخش ورودی فیوز محافظ نداشت، پیشنهاد می‌کنیم که از فیوز مینیاتوری روی مسیر COM رله برد استفاده کنید. همچنین با توجه به‌اینکه ضخامت مس روی برد الکترونیکی خیلی کمتر از ۱ میلی‍متر است، در بخش خروجی و کنتاکت‌ها حتما باید با قلع تقویت شده باشد(مثل رله بردهای کوشا الکترونیک)، در غیر اینصورت با کم‌ترین جریان کشی یا کوچک‌ترین اتصالی در خروجی، اتصالات مسی خواهند سوخت و رله برد بلا‌استفاده می‌گردد.
گارانتی
و آخرین نکته‌ای که پیشنهاد می‌کنم حتماً به آن توجه کنید، گارانتی، نوع و مدت‌زمان آنست.
پ.ن: رله بردهای کوشا الکترونیک ۳ سال ضمانت داره!!
۲ پاسخ
سلام خسته نباشید باتشکروقدر دانی از زحمات کادرمحترم کاربرد اصلی رله برد چیه؟ یه توضیح کوتاه بدین ممنون
سلام. مهمترین کاربرد در اتوماسیون و حفاظت از خروجی های PLC است. که هم جامپر ورودی رو داراست، هم نمایشگر LED و دیود محافظ هرزگرد. بطور کلی هم هزینه کاهش پیدا میکنه و هم سرعت وایرینگ بالا میره